Veselin Čajkanović (1881-1946), erudita, profesor, poliglota i ratnik pripadao je vrhu intelektualne Srbije svog doba. Sa njegovog dela skinuta je prašina tek poslednjih decenija koja se slegla još nakon ulaska komunista u Beograd 1945. Od istih prognan sa Univerziteta godinu dana kasnije, legao je u krevet i nakon borbe skrhanog duha 14 meseci kasnije je i preminuo.
Doprinos Čajkanovića nemoguće je staviti u jedan tekst, ali je ipak dovoljno da se zagolica interesovanje za život i obimno delo ovog filologa i istoričara religije koji je poznavao petnaestak jezika. Ovakva erudicija bila je u to vreme nepoželjna u Beogradu.
Stogodišnjica (2026) otvaranja zgrade Univerzitetske biblioteke Svetozar Marković zaslužuje da se govori o ovom profesoru koji je je bio jedan od pokretača izgradnje ovog zdanja. Veselin Čajkanović se danas pominje i kao vizionar koji je razumeo značaj podataka koji će se prikupljati na jednom mestu i tako doprinositi razvoju srpske nauke.
Veselin Čajkanović, naučnik i ratnik
Biografija Čajkanovića počinje 1881. godine nakon što je rođen u činovničkoj porodici. Već je u srednjoj školi zavoleo klasične jezike i klasičnu starinu. Nakon položenog ispita zrelosti u prvoj muškoj gimnaziji 1899. godine započeo je studije klasične filologije na Velikoj školi gde su već predavali profesori Vasić i Vulić.
Život Čajkanovića kao naučnog radnika bio je prekinut na sedam godina zbog ratova koji su se vodili na teritoriji Srbije. On je za to vreme kao vodnik učestvovao u odbrani Beograda, proboju Solunskog fronta, ali i u prelasku albanskih vrleti preko kojeg su ga preneli vojnici jer je bio oboleo od trbušnog tifusa. Pred početak balkanskih ratova doktorirao je u Minhenu, nakon usavršavanja u Lajpcigu gde je izučavao klasičnu filologiju i stari slovenski kod kod Leskina.
Po povratku u Beograd 1908. godine ukazom kralja dobija mesto docenta za latinski jezik na Filozofskom fakultetu.
Sveprisutan u institucijama
Zajedno sa dr Milojem Vasićem Veselin Čajkanović pripada okosnici srpske inteligencije koja je počela da se bavi klasičnom starinom u Srbiji u modernom smislu. Oni su krajem devetnaestog i početkom dvadesetog veka kao profesori Velike škole i Univerziteta u Beogradu koji se iz nje razvio bili pioniri, svako u svojoj disciplini. Pored teškoća izazvanih ratovima u drugoj deceniji 20. veka napravili su ogromnu bazu za mlade koji su se spremali za nastavnički poziv i budući naučni rad. Čajkanović je predložio osnivanje Centralnog kataloga Univerziteta u Beogradu, kako bi naučnim radnicima olakšalo informisanje o stručnoj literaturi. Nakon osnivanja on postaje i upravnik, a 1926. godine otvorena je i moderna zgrada današnje univezitetske biblioteke Svetozar Marković.
Svaki deveti student doktor
Tokom treće decenije dvadesetog veka Čajkanović je angažovan u više institucija u kojima nesebično deli stečeno znanje dok u isto vreme radi na prikupljanju materijala koji se tiče srpske tradicije, mitologije i verovanja. Od 1921. godine bio je redovan profesor Filozofskog fakulteta, a nekoliko godina uzastopce biran je i za dekana.
Bio je u upravi Srpske književne zadruge, Zadužbine Nikole Čupića, Društva sv. Save kao i predsednik Narodnog univerziteta koji je bio osnovao profesor Nikola Vulić.
Studenti su za njega uvek bili na prvom mestu. Bilo kao profesor ili dekan kod njega nije bilo određeno vreme prijema. Uvek je bio spreman da pomogne i posavetuje, čime je pridobijao studente za rad na nauci kojoj se i sam posvetio. Zbog ovoga ne čudi podatak da je u periodu od 1919. do 1941. godine svaki deveti student koji je kod njega položio diplomski ispit, nakon toga položio i doktorat.
Interesovanje za mitologiju i religiju
Lični radovi Veselina Čajkanovića orijentisani su na klasičnu filologiju, folklor, religiju i mitologiju. Pronalazi veze između stare srpske vere, paganstva i sujeverja. Piše o vezama između glavnih paganskih bogova i njihovih veza sa najuglednijim hrišćanskim svecima (sv. Jovana, sv. Nikolu i ponajviše sv. Savu). Izveo je jedan vrlo zanimljiv zaključak, da su naši pogrebni i svadbeni običaji preneseni netaknuti još iz bronzanog doba. Ove teorije on iznosi u delima ,,Stara srpska religija i mitologija“, ,,Rečnik srpskih narodnih verovanja o biljkama“, ,,O srpskom vrhovnom bogu“ i mnogim drugim. U njima se može pročitati i da je mitsko središte kuće ognjište.
Na samom početku karijere kao vrsni poznavalac latinskog jezika on priređuje i Tacitovu ,,Germaniju“, a prevodi i rimske pesnike kao i Plautove komedije.
Bivši student sačuvao sećanje
Nakon oslobađanja Beograda i dolaska nove vlasti, profesor Čajkanović je bio optužen za saradnju sa okupatorom iako je odbio da potpiše početkom rata ,,Apel srpskom narodu“ koji je nemački okupator napisao po ulasku u Beograd. Proteran sa fakulteta 1945. pao je u postelju i nakon godinu dana preminuo. Mnoge njegove nedovršene radove i rasprave prikupio je i objavio prof. Vojislav Đurić pod nazivom ,,Mit i religija Srba“. Ovaj bivši student Veselina Čajkanovića priredio je i sabrana dela najplodnijeg srpskog folkloriste i tako ostavio materijal budućim generacijama filologa i etnologa. Ovim je i simbolično sačuvana želja Čajkanovića za sakupljanjem materijala za buduće naučnike.
